Het onzichtbare effect: Hoe beweging en voeding cognitie bij MS beïnvloedt

Multiple sclerose (MS) staat vooral bekend om de fysieke symptomen, zoals spierzwakte en problemen met coördinatie. Maar wat vaak minder zichtbaar is, zijn de cognitieve uitdagingen die veel mensen met MS ervaren. Cognitie verwijst naar alles wat te maken heeft met denken, zoals geheugen, concentratie en het vermogen om informatie snel te verwerken. Onderzoek toont aan dat ongeveer 30% van de mensen met MS bij de diagnose al cognitieve problemen ervaart, en dit percentage kan oplopen tot 80% in de progressieve fase van de ziekte. Deze veranderingen kunnen variëren van mild tot ernstig en hebben vaak invloed op werk, relaties en het dagelijks functioneren.

De impact van MS op cognitie

Cognitieve problemen bij MS ontstaan door laesies in de hersenen en hersenatrofie, een proces waarbij hersenweefsel krimpt en verloren gaan. Laesies ontstaan door demyelinisatie, waarbij de beschermende myelinelaag rond zenuwbanen wordt afgebroken. In sommige gevallen kan herstel optreden, maar bij langdurige of herhaalde schade zullen hersencellen afsterven en connecties tussen hersengebieden verloren gaan. Dit kan leiden tot een tragere verwerking van informatie, problemen met het onthouden van recente gebeurtenissen en moeite met multitasking [1-3].

Mensen met MS kunnen op verschillende manieren cognitieve problemen ervaren. Veelvoorkomende uitdagingen zijn [4-8]:

• Geheugenproblemen – Vooral kortetermijngeheugen en het herinneren van recente gebeurtenissen kunnen aangetast worden.
• Woordvindingsproblemen – Het ‘op het puntje van de tong’ gevoel komt vaker voor en kan gesprekken bemoeilijken.
• Verminderde concentratie – Langdurige focus kan moeilijker zijn, en multitasking kan overbelastend aanvoelen.
• Traagheid in informatieverwerking – Complexe instructies begrijpen of snel reageren op situaties kan lastig zijn.
• Problemen met ruimtelijk inzicht – Navigeren in onbekende omgevingen of inschatten van afstanden kan uitdagender worden.
• Moeite met planning en organisatie – Taken structureren en vooruit plannen kan extra inspanning vergen.

Volgens MS-experts blijven veel van deze cognitieve symptomen onderbelicht, terwijl ze een directe invloed kunnen hebben op werkprestaties, sociale interacties en alledaagse taken [9].

De invloed van beweging en voeding: wat zegt het onderzoek ons?

Hoewel cognitieve problemen bij mensen met MS al langer bestaan, krijgt cognitie als symptoom pas recent meer aandacht. Dit heeft geleid tot een toename in studies naar de invloed van beweging en voeding op cognitieve functies. Steeds meer bewijs suggereert dat lichamelijke activiteit geheugen en denkvaardigheden kan verbeteren [10-13]. Vooral gestructureerde trainingsprogramma’s lijken cognitieve functies, zoals de snelheid waarmee informatie wordt verwerkt, te verbeteren [14, 15]. Hoewel studies in opzet verschillen en vaak kleinschalig zijn, wijst het groeiende bewijs erop dat beweging een waardevolle manier kan zijn om cognitieve achteruitgang bij MS tegen te gaan [16, 17].

Ook diermodellen van MS ondersteunen deze bevindingen. Studies met muizen tonen aan dat beweging, zoals rennen in een loopwiel of zwemmen, kan leiden tot een verhoogde productie van brain-derived neurotrophic factor (BDNF), een stof die cruciaal is voor leer- en geheugenprocessen. Daarnaast lijkt fysieke activiteit ontstekingen in de hersenen te verminderen en mogelijk het herstel van myeline te bevorderen, wat theoretisch kan bijdragen aan betere cognitieve functies [18-21]. Ook voedingsinterventies, zoals een ketogeen dieet (een vetrijk en koolhydraatarm dieet) of caloriebeperking, lijken in diermodellen neuroprotectieve effecten te hebben, onder andere door ontstekingsremming en verbeterde energievoorziening van hersencellen [22].

Onderzoek naar lifestyle coaching, waarbij fysieke activiteit en gezonde voeding, zoals een Mediterraans dieet, centraal staan, laat veelbelovende resultaten zien. Een recente studie bij pas gediagnosticeerde MS-patiënten toonde aan dat deze combinatie zowel de kwaliteit van leven als de cognitieve functie verbeterde. Deelnemers rapporteerden niet alleen zelf een verbetering in hun denkvermogen, maar presteerden ook beter op cognitieve tests [23]. Dit suggereert dat een fysiek actieve leefstijl en gezonde voeding een positieve invloed kunnen hebben op geheugen en mentale gezondheid. Wel is het belangrijk op te merken dat deze bevindingen voornamelijk betrekking hebben op vroege MS, terwijl het effect bij progressieve MS nog onvoldoende is onderzocht.

Steeds meer onderzoek bevestigt dus dat beweging en voeding een gunstig effect kunnen hebben op het geheugen en de mentale gezondheid. Hoewel de exacte mechanismen nog niet volledig begrepen zijn, lijkt een betere doorbloeding door lichaamsbeweging en de ontstekingsremmende werking van bepaalde voedingsstoffen hierin een belangrijke rol te spelen. Sommige studies suggereren dat deze factoren niet alleen cognitieve achteruitgang kunnen vertragen, maar in sommige gevallen zelfs kunnen bijdragen aan verbeteringen, zoals een sneller denkvermogen of beter geheugen. Voor beweging is het bewijs het sterkst, terwijl de effecten van voeding nog minder eenduidig zijn. Voedingspatronen rijk aan ontstekingsremmende stoffen, zoals omega-3 vetzuren en polyfenolen, lijken een positief effect te hebben, maar er is nog geen sluitend bewijs dat specifieke diëten cognitieve achteruitgang bij MS kunnen afremmen. Of deze voedingsfactoren ook bijdragen aan het herstel van myeline, de beschermlaag rond zenuwcellen, blijft een open vraag en wordt verder onderzocht. Daarnaast zijn veel studies beperkt in duur, waardoor de langetermijneffecten moeilijk vast te stellen zijn. Wat wél duidelijk is: een actieve leefstijl en een gezond voedingspatroon kunnen waardevolle manieren zijn om de hersenen te ondersteunen en de kwaliteit van leven bij MS te verbeteren.

Naast voeding en beweging spelen ook andere leefstijlfactoren een rol in cognitief functioneren. Zo werd in een studie met 248 MS-patiënten onderzocht in hoeverre sociale en intellectuele activiteiten samenhangen met cognitieve verwerkingssnelheid. De resultaten lieten zien dat deelname aan deze activiteiten sterk samenhing met een betere verwerking van informatie, gemeten met de Symbol Digit Modalities Test. Dit suggereert dat mentale stimulatie, bijvoorbeeld via sociale interacties zoals gesprekken met anderen en deelname aan groepsactiviteiten, en intellectuele bezigheden zoals lezen of puzzelen, een beschermend effect kan hebben tegen cognitieve achteruitgang [24]. Ook andere leefstijlfactoren lijken van invloed te zijn op cognitieve functies bij MS. Zo blijkt uit onderzoek dat een goede nachtrust essentieel is voor het geheugen en de informatieverwerking. Slaapproblemen komen vaak voor bij MS en kunnen het cognitief functioneren negatief beïnvloeden (lees meer in ons artikel slaap en MS). Verder kan het omgaan met stress een belangrijke rol spelen: chronische stress verhoogt namelijk ontstekingsprocessen in het lichaam en kan mogelijk bijdragen aan cognitieve achteruitgang. Daarnaast tonen studies aan dat roken niet alleen de lichamelijke progressie van MS kan versnellen, maar mogelijk ook het cognitief functioneren verslechtert (lees meer in ons artikel roken en MS). Ook overmatig alcoholgebruik kan schadelijk zijn voor de hersenen en wordt afgeraden bij MS.

Een gezonde leefstijl, waarin aandacht is voor beweging, voeding, slaap, sociale betrokkenheid, stressbeheersing en het vermijden van risicofactoren zoals roken en overmatig alcoholgebruik, kan dus bijdragen aan het behoud van cognitieve functies bij mensen met MS.

Handige tips voor het omgaan met cognitieve uitdagingen

Hoewel er geen genezing is voor MS-gerelateerde cognitieve achteruitgang, kunnen verschillende strategieën, naast een gezonde levensstijl, in het dagelijks leven toegepast worden om de impact van cognitieve achteruitgang te minimaliseren en zelfs het geheugen te verbeteren [25-28].

• Beelden en geheugen: Een techniek die vaak helpt, is het gebruik van beeldvorming, waarbij een mentaal plaatje aan een idee wordt gekoppeld. Bijvoorbeeld, als je het woord “huis” moet herinneren, kun je je eigen huis visualiseren, compleet met details. Dit versterkt niet alleen je verbale geheugen, maar ook je visueel-ruimtelijk geheugen.
• Contextueel geheugen: De tweede techniek is context, waarbij je een rijkere betekenis toevoegt aan het te onthouden woord of idee. Stel je voor dat je het woord “huis” moet onthouden, je kunt dit verrijken door te zeggen: “Het oude huis op de heuvel was charmant.” Dit geeft de herinnering meer betekenis en maakt het makkelijker om je dit te herinneren.
• Externe hulpmiddelen: Notitieboekjes, agenda’s en smartphone-apps kunnen allemaal helpen bij het ondersteunen van het geheugen. Deze hulpmiddelen fungeren als geheugensteuntjes die je eraan herinneren wat je moet doen en wanneer je dat moet doen.
• Routines ontwikkelen: Door dagelijkse gewoonten te creëren, kun je de cognitieve belasting verlagen en meer structuur aanbrengen in je leven. Routines helpen om taken automatisch te maken, waardoor je minder cognitieve energie hoeft te besteden aan het onthouden van alles wat je moet doen.
• Afleiding verminderen: In een drukke of rommelige omgeving kan het moeilijk zijn om je aandacht vast te houden en effectief te werken. Door een rustige werkomgeving te creëren, kun je je focus verbeteren en de kans op fouten verminderen.
• Cognitieve training: Cognitieve training speelt een cruciale rol in het ondersteunen van het geheugen en andere cognitieve functies. Het kan bestaan uit mentale oefeningen zoals puzzels, geheugenspelletjes en strategieën die gericht zijn op het verbeteren van de concentratie en het geheugen.

Conclusie

Cognitieve problemen komen vaak voor bij mensen met MS en ontstaan vaak langzaam en subtiel, waardoor ze soms niet opgemerkt worden, zowel door de persoon met MS als door artsen. Dit kan ervoor zorgen dat de impact van deze problemen wordt onderschat. Onderzoek toont aan dat cognitieve achteruitgang, net zoals fysieke klachten, kan verergeren tijdens een relapse en soms zelfs het enige symptoom kan zijn. Mentale en fysieke activiteit, een gezond dieet en sociale betrokkenheid kunnen helpen om cognitieve achteruitgang te vertragen. Kijk gerust verder op deze website voor meer informatie over de invloed van specifieke voedingsmiddelen en wetenschappelijk onderbouwde bewegingsprogramma’s. Kortom, blijven bewegen, jezelf uitdagen en actief betrokken blijven bij je eigen gezondheid zijn essentiële strategieën voor mensen met MS.